Hanuman: Từ sự thăng trầm của một vị thần lịch sử đến biểu tượng văn hóa

Trong thần thoại Hindu và văn hóa Khmer Cổ mà người Lào - Thái - Chăm cũng chịu ảnh hưởng, Thần Hanuman là một vị thần khỉ được tôn kính. Ngài đóng vai trò quan trọng trong sử thi Ramayana, góp phần vào chiến thắng cuối cùng của thần Rama trước Chằn Ravana. Hình tượng Hanuman tượng trưng cho sức mạnh phi thường, sự dũng cảm, trí tuệ siêu phàm và lòng trung thành tuyệt đối, những phẩm chất cao quý được người Hindu hết lòng ngưỡng mộ.

Trong thần thoại Hindu: Hình tượng Hanuman vô cùng thú vị và giàu chiều sâu văn hóa

Khắp Ấn Độ có rất nhiều đền thờ dành riêng để thờ Thần Hanuman. Những ngôi đền này thường được trang trí lộng lẫy với các bức tượng và hình ảnh của ngài. Hàng năm, người ta tổ chức nhiều lễ hội để tôn vinh ngài, quỳ dưới chân ngài để cầu nguyện, xin ngài ban phước lành và thực hiện các nghi lễ để tỏ lòng thành kính với ngài. Tượng và hình ảnh của ngài có mặt ở khắp mọi nơi, từ các ngôi đền, chùa chiền đến các gia đình. Người ta thường treo tranh ảnh hoặc tượng ngài trong nhà để cầu bình an và may mắn. Trong dân gian, có rất nhiều truyền thuyết và câu chuyện về ngài được truyền miệng từ đời này sang đời khác. Những câu chuyện này không chỉ giải trí mà còn giáo dục con người về những phẩm chất tốt đẹp. Thần Hanuman không chỉ vĩ đại trong thần thoại Hindu mà còn là một biểu tượng văn hóa quan trọng của người Ấn Độ. Sự tôn kính dành cho ngài đã tồn tại hàng ngàn năm và vẫn còn rất mạnh mẽ cho đến ngày nay.

Trong quá khứ, Hanuman cũng được xã hội Khmer và Thái tôn kính như xã hội Ấn Độ vậy. Ngài được tôn vinh là con của thần gió và có khả năng ban mưa, mang lại sự no ấm cho cuộc sống. Hình ảnh Hanuman xuất hiện khắp nơi trong các ngôi đền, chùa chiền, tác phẩm nghệ thuật và thậm chí cả trong đời sống hàng ngày của người dân. Các bằng chứng đó vẫn còn tồn tại là trên các bức phù điêu cổ, và kho tàng văn hóa đồ sộ của người Khmer cổ vẫn còn tồn tại đến ngày nay.

Hanuman ngày nay thường được coi là một biểu tượng văn hóa, một nhân vật trong các câu chuyện thần thoại và các tác phẩm nghệ thuật | Trong lễ hội Ok Ombok Ao Bà Om

Tuy nhiên, khi đạo Phật Theravada du nhập và đánh bật Hindu giáo khỏi Đế Quốc Khmer Cổ, sự tín ngưỡng đối với Đạo Hindu đã có những thay đổi đáng kể. Từ đó người dân ngày càng ít xem trọng và không còn xem Hanuman như một vị thần linh thiêng nữa.

Ngày nay, hình ảnh Hanuman vẫn xuất hiện rộng rãi trong các tác phẩm nghệ thuật, các lễ hội truyền thống và các điệu múa dân gian của người Khmer và người Thái. Tuy nhiên, vai trò của ngài đã thay đổi. Người dân không còn thực hiện các nghi lễ cầu nguyện, dâng lễ vật cho Hanuman như trước. Việc thờ cúng đã giảm sút, thay vào đó, hình ảnh của Hanuman chủ yếu xuất hiện trong các tác phẩm nghệ thuật, các lễ hội truyền thống và các điệu múa dân gian.

Hanuman chiến đấu với chằnChằn Ravana - Hình ảnh trong nghệ thuật biểu diễn Thái Lan | ảnh: pixabay 

Thậm chí trong giới bình dân người ta gọi Hanuman là "sva" - có nghĩa là khỉ - cho thấy một xu hướng giản hóa tục ngôn khi nhắc đến một vị thần lịch sử, người ta không còn sử dụng những ngôn từ tôn kính như trước đây mà gọi thẳng tên loài vật gắn liền với vị thần này. Điều này thể hiện sự quen thuộc và gần gũi hơn trong cách xưng hô, nhưng đồng thời cũng phản ánh một sự thay đổi trong văn hóa tâm linh.

Sự thay đổi trong cách nhìn nhận về Hanuman phản ánh những biến động sâu sắc tâm linh và tâm lý xã hội của người Khmer. Mặc dù tín ngưỡng đối với Hanuman đã giảm sút, nhưng hình ảnh của ngài vẫn để lại dấu ấn sâu đậm trong văn hóa Khmer hiện đại. Việc hiểu rõ quá trình này sẽ giúp chúng ta trân trọng hơn những giá trị văn hóa truyền thống và tìm ra những cách thức để bảo tồn và phát huy chúng.